Phòng chống tham nhũng, lãng phí nhìn từ khai trường 26 ở Lào Cai

Ngày 6-12-2019, ông Trịnh Xuân Trường, khi đó là Phó chủ tịch UBND tỉnh Lào Cai (nay là Chủ tịch tỉnh Lào Cai) ký cấp Giấy phép khai thác khoáng sản số 4099/GP-UBND cho phép Cty TNHH MTV Apatit Việt Nam khai thác quặng apatit bằng phương pháp lộ thiên tại khai trường 26, xã Bản Qua, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai.

Theo nghiên cứu và tài liệu mà Truyền hình Người đưa tin thu thập được, Cty TNHH MTV Apatit Việt Nam vô cùng “nổi trội” ở số lần vi phạm trong lĩnh vực đất đai, môi trường, tài nguyên khoáng sản... Khảo sát số liệu liên tục từ năm 2015 đến nay, không năm nào công ty này cũng bị xử phạt do có sai phạm. Bằng cách ký hợp đồng liên doanh liên kết với một số doanh nghiệp khác, Cty Apatit Lào Cai đã tạo cơ hội cho hoạt động khai thác tài nguyên, khoáng sản trái phép, xâm hại môi trường, đất đai trên địa bàn tỉnh. 

Cụ thể, trong giấy phép yêu cầu Cty Apatit Lào Cai: Trước khi tiến hành khai thác, Cty Apatit phải thực hiện đầy đủ các quy định của pháp luật có liên quan và các quy định tại giấy phép này cũng như thiết kế mỏ được người có thẩm quyền phê duyệt theo quy định; hoàn thiện hồ sơ pháp lý về đất đai theo quy định, v.v…

Nhưng thực tế, theo Tờ trình số 98 ngày 22/3/2021 của UBND huyện Bát Xát, thì: Căn cứ vào hồ sơ xử lý vi phạm hành chính đối với Cty Apatit; theo kết quả kiểm tra hoạt động khai thác quặng apatit tại Khai trường 26, tổ 9, thị trấn Bát Xát, UBND huyện Bát Xát nhận thấy Cty Apatit đã thực hiện các hoạt động san gạt và khai thác trên diện tích đất rừng sản xuất là 3,55ha nhưng chưa hoàn thiện các thủ tục thuê đất theo quy định và thực hiện đổ thải đất, đá thải trong quá trình mở mỏ, khai thác không đúng vị trí đã xác định trong thiết kế mỏ đã được Sở Công thương tỉnh Lào Cai phê duyệt tại Văn bản số 1494 ngày 5/10/2020, mà chưa được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền chấp thuận bằng văn bản với diện tích đổ thải là 3,5ha, khối lượng đã thực hiện đổ thải tại thời điểm triểm tra là 100.000m3.

Sai phạm của Cty Apatit Lào Cai là nghiêm trọng và vượt quá thẩm quyền xử phạt của UBND huyện Bát Xát, nên phải chuyển lên UBND tỉnh Lào Cai. 

Nhìn vào khai trường 26, không rõ năng lực của Cty Apatit Lào Cai đến đâu, mà sau khi có được giấy phép, ông Nguyễn Tiến Cường (TGĐ Cty Apatit Lào Cai) và ông Vũ Hồng Bình (GĐ Cty CP Đầu tư Vạn Thắng) lại ngồi với nhau để ký kết hợp đồng kinh tế “về việc thuê khai thác quặng apatit khai trường 26”. Bài toán lợi ích phía sau hợp đồng này thì giới quặng Lào Cai không xa lạ gì, đặc biệt giới quặng tặc. 

Có được “tấm bùa” là hợp đồng kinh tế nói trên, Cty Vạn Thắng hiện rõ ý đồ mà chỉ có giới quặng tặc là rõ nhất khi rốt ráo khai thác khoáng sản tại khu vực khai trường thi công khi chưa thực hiện xong công tác giải phóng mặt bằng, chuyển mục đích sử dụng đất và chưa được thuê đất (diện tích nằm ngoài phạm vi được UBND tỉnh cho thuê đất tại Quyết định số 254 ngày 25/1/2021); tiến hành hoạt động đổ thải đất, đá tại khu vực phía Tây Nam Khai trường 26 có diện tích khoảng 3,5ha (khu vực này nằm ngoài phạm vi khu vực bãi thải theo thiết kế mỏ đã được phê duyệt tại văn bản số 1494 ngày 5/10/2020 của Sở Công thương Lào Cai), có dấu hiệu vận chuyển, mua bán trái phép khoáng sản với đơn vị khác. Bên cạnh đó là vấn đề phương tiện vận tải từ công trường gây mất an toàn giao thông, ảnh hưởng môi trường.  

Trước các vi phạm của Cty Vạn Thắng, UBND huyện Bát Xát đã có văn bản nhắc nhở. Nhưng “doanh nghiệp con cưng” của tỉnh bỏ ngoài tai, công khai tái phạm, buộc ông Nguyễn Quang Bình, Chủ tịch UBND huyện Bát Xát, xử phạt Cty Vạn Thắng 60 triệu đồng do đã thực hiện hành vi: Hủy hoại đất (san gạt đất làm biến dạng địa hình) với diện tích là 4.800m2. 

Đáng nói, hồ sơ của doanh nghiệp cũng như của cơ quan chức năng thể hiện, toàn bộ diễn biến, quá trình khai thác của Cty Vạn Thắng đều có sự theo dõi, giám sát của Cty Apatit Lào Cai. 

Hoạt động của Cty Vạn Thắng có thể gây thất thoát số lượng lớn tài nguyên, khoáng sản quốc gia, là biểu hiện của tham nhũng, tiêu cực và lãng phí. 

Quan sát ngay tại lối ra vào của khai trường 26 cũng thấy cơ hội để tham nhũng, trục lợi tài nguyên khoáng sản là khá lớn. Tại các thời điểm phóng viên khảo sát, không có trạm cân và hệ thống camera theo dõi để giám sát số lượng tài nguyên khoáng sản đưa ra ngoài khai trường. Cách đó hơn 1km có một trạm cân nhưng gần như bỏ hoang, không rõ của đơn vị nào. Dù đây có là trạm cân của Cty apatit Lào Cai hay Vạn Thắng thì cũng sai quy định. 

Ngày 19/4/2021, ông Hoàng Quốc Khánh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lào Cai ký quyết định xử phạt Cty Apatit với số tiền 120 triệu đồng về hành vi “Đổ thải không đúng vị trí đã xác định trong thiết kế mỏ được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền chấp nhận bằng bằng văn bản”. UBND tỉnh cho rằng không có tình tiết tăng nặng, dù UBND huyện Bát Xát đã yêu cầu chấm dứt hoạt động vi phạm ở khai trường, nhưng vẫn tái phạm. 

Thêm nữa, UBND huyện Bát Xát xác định chủ thể vi phạm là Cty Vạn Thắng và đề xuất xử phạt, nhưng UBND tỉnh Lào Cai lại xử phạt… Cty Apatit Việt Nam (!?) 

Trên thực tế, Vạn Thắng đã bị UBND huyện Bát Xát xử phạt 1 lần, nếu tiếp tục bị phạt, có khả năng Khai trường 26 sẽ phải chấm dứt hoạt động.

Quá trình nghiên cứu, Truyền hình Người đưa tin phát hiện một bất ngờ khác: Cũng với hành vi tương tự là không lắp đặt hệ thống camera giám sát và trạm cân tại nơi vận chuyển khoáng sản ra khỏi mỏ để theo dõi, lưu trữ thông tin, thì ngày 24-5-2021, Cty CP Tập đoàn hoá chất Đức Giang bị Thanh tra Sở TNMT tỉnh Lào Cai cảnh cáo, phạt 80 triệu đồng, buộc lắp đặt camera giám sát và trạm cân. Có cùng vi phạm, nhưng Cty Apatit Lào Cai lại không bị xử phạt. 

Con nuôi hay con đẻ cũng đều là con. Doanh nghiệp “nhà” hay doanh nghiệp “xa” cũng đều là doanh nghiệp, cần đối xử công bằng, khuyến khích phát triển. Cơ chế “con cưng” rất dễ phát sinh tư duy lợi ích nhóm, tham nhũng, lãng phí. 

Các nhà quản lý của tỉnh Lào Cai thời gian qua đã có nhiều quyết sách quan trọng, đưa Lào Cai ngày một phát triển. Lào Cai bây giờ đã “thay da đổi thịt”, có sức thu hút doanh nghiệp đầu tư, có vị thế trên bản đồ kinh tế Việt Nam. Kết quả đó có vai trò to lớn và đóng góp quan trọng trong quản lý điều hành của chủ tịch tỉnh Trịnh Xuân Trường.

Tuy nhiên, bên cạnh việc chú trọng phát triển kinh tế địa phương, Lào Cai cũng cần tăng cường công tác phòng chống tham nhũng, lãng phí trong lĩnh vực tài nguyên khoáng sản, tránh phát sinh tiêu cực. 

Bài sau: Khai trường 24 và... những cơn mưa