Chùa Bảo Ninh Sùng Phúc ở thôn Bảo Ninh, xã Yên Nguyên, huyện Chiêm Hóa là ngôi chùa cổ nhất ở Tuyên Quang, được xây dựng vào năm 1107 dưới thời vua Lý Nhân Tông.
Người đứng ra tạc bia, dựng chùa là thái phó Hà Hưng Tông, (có tài liệu nói là Hà Di Khánh) hậu duệ thứ 15 của dòng họ Hà kế tục giữ chức châu mục châu Vị Long. Chùa được xây dựng ở vị trí cao ráo, có nhiều cây cối nên bốn mùa luôn xanh mát, tạo được không khí thanh tịnh và nghiêm trang.
Chùa Bảo Ninh Sùng Phúc ở thôn Bảo Ninh là ngôi chùa cổ nhất ở Tuyên Quang, được xây dựng vào năm 1107 dưới thời vua Lý Nhân Tông
Ngoài phong cảnh hữu tình, thanh tịnh với kiến trúc độc đáo của thời Lý, Chùa Bảo Ninh Sùng Phúc còn lưu giữ một bảo vật Quốc Gia có ý nghĩa và giá trị lịch sử vô cùng to lớn là bia đá Bảo Ninh Sùng Phúc.
Bia đá Bảo Ninh Sùng Phúc được tạc bằng đá xanh nguyên khối đặt trên lưng một con rùa bằng đá. Tấm văn bia được chạm khắc rất tinh tế, mềm mại với chiều cao 1,39m, rộng 0,8m và dày 0,18m.
Trên cùng tấm bia có khắc dòng chữ Hán “Bảo Ninh Sùng Phúc tự bi” nghĩa là bia Chùa Bảo Ninh Sùng Phúc, phía dưới có khắc 28 dòng chữ Hán với khoảng 1.200 chữ. Nội dung văn bia thể hiện những sự kiện lịch sử đáng tự hào của xứ Tuyên thời kỳ nhà Lý.
Các nhà nghiên cứu từng đánh giá, đây là một phần văn chương ngang hàng với những bài văn tuyệt tác trong thời kỳ nhà Lý. - Tài liệu thành văn cổ nhất được phát hiện ở Tuyên Quang và là một trong số rất ít các di vật thời Lý (thế kỷ XI) còn nguyên vẹn cho tới ngày nay.
Trải qua thăng trầm của gần 1.000 năm lịch sử, chùa Bảo Ninh Sùng Phúc đã được trùng tu, tôn tạo nhiều lần nhưng nền chùa xưa vẫn còn, cùng với đó là những cổ vật quý giá còn sót lại, đã trở thành những tư liệu quý giá quan trọng trong quá trình nghiên cứu, tìm hiểu về lịch sử, văn hoá, xã hội,... của mảnh đất Tuyên Quang nói riêng và Việt Nam nói chung.
Nhằm ghi nhận những giá trị văn hóa, kiến trúc và giá trị lịch sử to lớn của chùa Bảo Ninh Sùng Phúc và những công lao của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân huyện Chiêm Hoá nói chung và xã Yên Nguyên nói riêng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di tích, năm 2013, tấm văn bia bằng đá thời nhà Lý ở chùa Bảo Ninh Sùng Phúc được công nhận là Bảo vật quốc gia. Tháng 12/2023, Di tích khảo cổ địa điểm chùa Bảo Ninh Sùng Phúc cũng được Bộ Văn hoá, Thể thao và du lịch xếp hạng là Di tích quốc gia.
Nhằm giáo dục truyền thống yêu nước, đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, biết ơn và tôn vinh công lao các bậc tiền nhân, nhân vật lịch sử, những người có nhiều đóng góp trong quá trình hình thành, phát triển đất nước, vào mỗi dịp 8/4 âm lịch hàng năm, UBND xã Yên Nguyên, huyện Chiêm Hóa lại long trọng tổ chức Lễ hội Chùa Bảo Ninh Sùng Phúc gắn với Đại lễ Phật đản, Phật lịch nhằm đáp ứng nhu cầu tâm linh, chiêm bái của du khách thập phương.
Lễ hội gồm 2 phần: Phần lễ bao gồm các nghi lễ cúng phật, lễ cúng dường Đại lễ Phật Đản năm 2024 với nghi thức tắm phật và phóng sinh; phần hội với nhiều hoạt động biểu diễn văn nghệ, thi đấu thể thao, chơi các trò chơi dân gian, trưng bày, giới thiệu sản phẩm nông sản địa phương…
Yên Nguyên là một trong ít xã trên cả nước được Đảng, Nhà nước 2 lần phong tặng danh hiệu Anh hùng (Anh hùng lực lượng vũ trang năm 1998, Anh hùng lao động năm 2000). Giờ đây chùa Bảo Ninh Sùng Phúc, nơi vừa có Bảo vật quốc gia vừa là Di tích quốc gia là niềm tự hào to lớn của người dân Yên Nguyên nói riêng và người Tuyên Quang nói chung.
Do đó, đây không chỉ là trung tâm sinh hoạt văn hóa của làng, của xã, mà còn trở thành một “chốn thiêng” không thể thiếu trong lòng mỗi du khách khi tới chiêm bái, lễ phật, khám phá mảnh đất Yên Nguyên anh hùng.
