Giáo sư Trần Phương (1927 - 2025), tên khai sinh là Vũ Văn Dung, nguyên quán xã Xuân Dục, huyện Mỹ Hào (nay là phường Đường Hào), tỉnh Hưng Yên. Ông sinh ra trong một gia đình nhà nho, giàu truyền thống hiếu học và lòng yêu nước. Ngay từ khi còn ngồi trên ghế Trường Bưởi (Hà Nội), GS Trần Phương đã sớm tham gia vào phong trào học sinh yêu nước, tích cực vận động bạn bè cùng tham gia các hoạt động cách mạng.
Sau chiến thắng Điện Biên Phủ và hòa bình lập lại năm 1954, Trần Phương được Đảng cử sang học tại Học viện Mác – Lênin ở Bắc Kinh (Trung Quốc). Quãng thời gian học tập ở nước bạn đã giúp ông tích lũy nền tảng lý luận vững chắc về kinh tế chính trị học, đồng thời hình thành tư duy khoa học thực tiễn – điều sau này trở thành phong cách đặc trưng trong các nghiên cứu và quản lý kinh tế của ông. Trở về nước, ông được phân công công tác tại các cơ quan nghiên cứu và đào tạo kinh tế, từng giữ chức Phó Viện trưởng, rồi Viện trưởng Viện Kinh tế học – một trong những trung tâm nghiên cứu kinh tế đầu tiên của Việt Nam. Ông cũng là người góp phần thành lập Khoa Kinh tế Chính trị tại Trường Nguyễn Ái Quốc Trung ương, trực tiếp tham gia giảng dạy và đào tạo đội ngũ cán bộ nghiên cứu kinh tế kế cận cho đất nước.
Trong sự nghiệp quản lý nhà nước, Giáo sư Trần Phương là người có nhiều đóng góp nổi bật. Ông được phong học hàm Giáo sư Kinh tế năm 1980, trở thành một trong những nhà kinh tế học đầu tiên của Việt Nam được công nhận ở tầm quốc gia. Từ năm 1981, ông đảm nhiệm chức Bộ trưởng Bộ Nội thương (nay tương đương với Bộ Công thương). Đến năm 1982, ông được bổ nhiệm làm Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (tức Phó Thủ tướng Chính phủ), phụ trách lĩnh vực phân phối – lưu thông hàng hóa trong bối cảnh đất nước đang chuẩn bị chuyển mình sang thời kỳ đổi mới cơ chế kinh tế.
Với cương vị lãnh đạo, ông đã góp phần quan trọng trong việc hình thành tư duy cải cách kinh tế, từng bước tháo gỡ cơ chế tập trung bao cấp và mở đường cho các chính sách đổi mới sau này. Sau khi thôi giữ chức vụ cao cấp trong Chính phủ, ông tiếp tục cống hiến trong lĩnh vực nghiên cứu và hoạch định chiến lược phát triển. Ông làm Viện trưởng Viện Kế hoạch dài hạn và phân bố lực lượng sản xuất, trực thuộc Ủy ban Kế hoạch Nhà nước, tham gia xây dựng các bản kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội dài hạn của Việt Nam.
Không chỉ là nhà lãnh đạo, ông còn là người thầy, người trí thức tâm huyết với giáo dục. Năm 1996, Giáo sư Trần Phương sáng lập Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội – một trong những trường đại học ngoài công lập đầu tiên ở Việt Nam hoạt động theo mô hình “không vì lợi nhuận”, hướng tới mục tiêu đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực kinh tế, quản trị và công nghệ. Dưới sự dẫn dắt của ông, ngôi trường đã trở thành một cơ sở giáo dục có uy tín, đào tạo hàng chục nghìn sinh viên phục vụ công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Giáo sư Trần Phương được biết đến là người có tư duy đổi mới táo bạo, luôn đặt câu hỏi và tìm cách chứng minh mọi vấn đề bằng thực tiễn. Ông từng chia sẻ: “Tôi vốn được đào tạo theo tinh thần khoa học thực nghiệm – cái gì chứng minh được mới tin.” Quan điểm ấy thể hiện rõ phong cách làm việc khoa học, cẩn trọng và sâu sắc của ông, đồng thời phản ánh tinh thần đổi mới không ngừng trong tư duy kinh tế. Ông là một trong những người đi tiên phong trong việc đặt nền tảng lý luận cho sự chuyển đổi từ nền kinh tế tập trung bao cấp sang nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước.
Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, nghiên cứu và giảng dạy, Giáo sư Trần Phương luôn giữ vững phẩm chất của người cộng sản kiên trung, một nhà khoa học mẫu mực, một người thầy tận tâm. Ông từng giữ cương vị Chủ tịch Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam, là thành viên của nhiều hội đồng khoa học, tư vấn chính sách cấp Nhà nước, đồng thời là tác giả của nhiều công trình nghiên cứu có giá trị lý luận và thực tiễn cao.
Giáo sư Trần Phương từ trần ngày 18 tháng 10 năm 2025 tại Hà Nội, hưởng thọ 98 tuổi. Sự ra đi của ông để lại niềm tiếc thương sâu sắc trong lòng đồng nghiệp, học trò và những người từng làm việc cùng ông. Với những cống hiến to lớn cho sự nghiệp cách mạng, phát triển kinh tế và giáo dục của đất nước, ông đã được Đảng, Nhà nước trao tặng nhiều phần thưởng cao quý: Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Độc lập hạng Nhất, Huân chương Kháng chiến hạng Nhất và Huy hiệu 80 năm tuổi Đảng.
Cuộc đời và sự nghiệp của Giáo sư Trần Phương là tấm gương tiêu biểu cho một trí thức cách mạng – luôn gắn bó máu thịt với dân tộc, không ngừng học hỏi, nghiên cứu và đổi mới vì sự nghiệp phát triển của đất nước. Ông không chỉ là một nhà lãnh đạo có tầm nhìn chiến lược, mà còn là một người thầy tận tụy, một nhà khoa học chân chính, suốt đời hiến dâng cho Tổ quốc và cho sự nghiệp trồng người.
