Yêu cầu trên được nêu ra trong Hướng dẫn kỹ thuật về phân loại chất thải rắn sinh hoạt do Bộ Tài nguyên và Môi trường ban hành nhằm thực hiện Luật Bảo vệ môi trường. Các tỉnh, thành phố được yêu cầu nghiên cứu, triển khai hướng dẫn phân loại phù hợp với hạ tầng kỹ thuật bảo vệ môi trường, công nghệ xử lý chất thải, điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, nguồn lực tài chính của địa phương.
Chất thải rắn sinh hoạt sẽ được chia làm ba loại:
- Loại thứ nhất là chất thải có khả năng tái sử dụng, tái chế như giấy thải (hộp, túi, lọ cốc bằng giấy, sách, truyện, thùng bìa carton, giấy bọc...), nhựa thải (bao bì nhựa đựng thực phẩm, mỹ phẩm, dược phẩm, sản phẩm dùng trong gia dụng, nông nghiệp, y tế...).
Cùng với đó là kim loại thải (đồ bằng kim loại giống như nhựa thải và đồ dùng nhà bếp như xoong, nồi, niêu, ấm nước, bếp gas, vật dụng nhỏ như bát, đĩa, thìa, dĩa...), các loại thủy tinh thải, vải đồ da, đồ gỗ, cao su, săm lốp, thiết bị điện tử.
Phương thức phân loại được gợi ý đối với loại chất thải này là loại bỏ nước, dung dịch chứa bên trong, thu gọn, ép dẹt, giảm kích thước, thể tích. Riêng đối với thiết bị điện tử thì giữ nguyên hiện trạng, không tháo rời.
- Loại thứ hai là chất thải thực phẩm gồm: Thức ăn thừa; thực phẩm hết hạn sử dụng; các loại rau, củ, quả, trái cây và phần thải bỏ sau khi sơ chế, chế biến món ăn. Chất thải này cần đựng trong túi, bao bì kín, không rò rỉ, ngăn mùi phát tán.
- Loại thứ ba là nhóm chất thải rắn sinh hoạt khác gồm: Chất thải nguy hại (bao bì đựng thuốc bảo vệ thực vật, axit thải, dung môi thải, kiềm thải, dầu mỡ công nghiệp, chất tẩy rửa có thành phần nguy hại, bình gas mini, găng tay, giẻ lau dính dầu, hóa chất); kim tiêm, khẩu trang, bông băng bị nhiễm khuẩn từ người bệnh, bóng đèn huỳnh quang thải; thủy tinh hoạt tính thải; nhiệt kế chứa thủy ngân thải.
Trong nhóm này còn có loại chất thải cồng kềnh như ghế, giường, tủ, khung cửa, gốc cây; một số chất thải như phân động vật, tã bỉm, đầu mẩu thuốc lá, hộp xốp, giày dép.
Loại rác thải này phải được đựng, chứa trong túi, bao bì, tránh phát tán ra ngoài môi trường. Các vật sắc nhọn (như kim tiêm) phải được xếp gọn để tránh gây thương tích trong quá trình phân loại, thu gom và xử lý.
Phân loại rác tại nguồn nhằm tận dụng phế liệu tái chế, phân compost tự chế biến, giảm thiểu tổng lượng rác thải trong cộng đồng, tiết kiệm chi phí thu gom, vận chuyển, xử lý. Việc này được các địa phương thí điểm ở quy mô cấp huyện, phường xã từ cách đây hơn 20 năm, nhưng không đạt kết quả cao. Nhiều Sở Tài nguyên và Môi trường thời gian qua gặp khó trong việc xử lý rác thải do chưa thể ra quy định trong thời gian chờ hướng dẫn từ cơ quan trung ương.
Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho rằng nguyên nhân của việc không phân loại được rác thải là quy định chưa có tính cưỡng chế cao, chưa đồng bộ, chủ yếu mang tính khuyến khích. Mặt khác, hiện nay nhiều địa phương chưa có thiết bị, phương tiện thu gom riêng đối với từng loại chất thải được phân loại.
Việc ban hành hướng dẫn được kỳ vọng là cơ sở để các địa phương thực hiện. Theo Luật Bảo vệ môi trường có hiệu lực từ năm 2022, người dân, hộ dân không phân loại rác tại nguồn sẽ bị phạt hành chính một triệu đồng.
